donderdag 4 augustus 2011

Tegenwind

Voor het eerst sinds ik ben begonnen met schrijven voor deze website merk ik dat  woorden tekort schieten. Hoe moeten we zelfs maar een begin maken met complex Iran te omschrijven? Het is anders dan Turkije en heel anders dan Europa.

De eerste dagen in Iran merken we dat we snel vol zitten met indrukken. Alles, echt alles wat we zien is het bekijken waard. Het farsi schrift waar je geen letter van kunt lezen, dat bekende merken omtovert tot iets exotisch en ons tot analfabeten maakt. 



Er staan bomen in de Iraanse straten! Ze hebben echte lanen wat het straatbeeld heel anders maakt dan in Turkije.

We kijken naar de auto’s die op straat voorbij rijden.  2 op de 10 auto’s die we zien zijn de zogenaamde ‘Nissans’ .





Deze pick-ups die allemaal dezelfde kleur blauw hebben, werden vroeger door Nissan gemaakt maar nu door Zamyad een Iraans merk.  De naam Nissan is echter bij de Iraniërs blijven hangen. Ze worden gebruikt om van alles mee te vervoeren. Een paar Paarden, enorme stapels hooi, of ver uitstekende buizen van metaal.

We kijken onze ogen uit naar de kleding die mannen dragen en vooral naar wat vrouwen dragen. Elke hoofddoek lijkt een andere boodschap uit te zenden.. Sommige vrouwen zoeken de grens op. Zoveel mogelijk haar zichtbaar en wat make-up. Veel vrouwen dragen een grote zwarte, beetje doorzichtige doek over hun hoofd, al hun kleren en hun tas heen. Sommige vrouwen stralen uit: lekker makkelijk, onder die lap steekt maar een piepklein beetje westerse kleding uit. Een stukje spijkerbroek of een extra hoge hak. Met zo’n zwarte lap ben je in een keer van het gezeur af. En zodra je binnen bent, ben je weer westers. Oudere vrouwen klemmen zich vaak veel meer vast aan hun zwarte gewaad. Vaak hebben ze een stuk tussen hun tanden zodat hun handen en een deel van hun gezicht verborgen blijft.

Dit kijken naar kleding van vrouwen is voor ons niet alleen fascinerend maar ook praktisch van aard. Line gaat de eerste dagen keurig bedekt over straat. Lange broek, lange mouwen en een hoofddoek. En tot haar grote opluchting valt het dragen van zoveel kleding nog mee, zelfs tijdens het fietsen. Toch worden we erop gewezen dat de zeden politie aanstoot zou kunnen nemen. De hoofddoek moet voor de hals hangen en mijn t-shirt met lange mouwen moet eigenlijk ook nog over mijn heupen vallen. Het probleem is: er zijn geen vastomlijnde regels. De zedenpolitie bepaalt wat ze wel en niet een probleem vinden en dat kan afhangen van hun bui op dat moment. Voor mij is dit niet zo’n probleem, ik hoef me maar 30 dagen aan te passen en veel mensen stellen me gerust. Je bent een toerist, maak je geen zorgen als je hoofddoek op een onbewaakt moment afglijdt of afwaait. Maar voor de vrouwen in Iran is het wel een probleem. Ze zijn vaak al hun hele leven overgeleverd aan de willekeur van ongeschreven wetten. Er is veel weerstand tegen de hoofddoek bij vrouwen én mannen merken we. Veel mensen maken er opmerkingen over en hij mag af zodra we ergens binnen zijn.

Dorpen bestaan uit rechthoekige bouwwerken met heel weinig ramen aan de straatkant. Om het zonlicht buiten te houden ongetwijfeld, maar ook de nieuwsgierige blikken van voorbijgangers zodat vrouwen in huis hun gang kunnen gaan. We verwachten dat de ramen in de huizen aan een binnenpleintje zitten. Ook zie je overal hooibergen boven de huizen van een dorpje uitsteken. Soms is het hooi op het platte dak van een huis opgestapeld.

We moeten echt onze weg leren vinden in de Iraanse stadjes. Soms kost dat heel veel tijd en energie. Waar kun je lekker brood krijgen? Die dunne smakeloze lappen  ‘brood’ die in enorme stapels verkocht worden, dat kan toch niet alles zijn wat er te krijgen is? Hebben ze in dit stadje echt geen supermarkt zodat we voor een pot pasta 6 verschillende winkeltjes langs moeten?  Waarom verkopen ze nergens grote flessen koud water?  Weet u ergens een hotel? Ja hoor, in het pand hiernaast. Tja het staat er alleen in het farsi op…

Het duurt een tijdje maar dan leren we veel handige dingen. Kamperen in het park in de stad is hier helemaal hip. Gezellig met de hele familie barbecueën en daarna in of naast je tentje slapen op een dunne mat onder een laken. Wij maken graag gebruik van deze gratis ‘campings’ . Omdat er zoveel te doen is in het park is het er lang onrustig en zelfs in de kleine uurtjes van de nacht zijn er mensen in het park in de weer. Toch voelen we er ons veilig vanwege de sociale controle die al die kamperende families met zich meebrengen.



Alcohol is streng verboden in Iran, Toch wordt er volop bier verkocht. Het alcoholvrije bier in Iran smaakt alleen absoluut niet naar bier. Maar het wordt wel koud geserveerd en is (iets) minder zoet dan frisdrank. Zelfs  Line is dus stevig aan het bier en we doen niet moeilijk over een liter bier om 10 uur ’s morgens.

Het brood probleem lossen we maar deels op. Soms is er lekker brood, soms doen we het met oud en/ of smakeloos brood. Het dunne brood is behoorlijk onpraktisch, je moet er stapels van eten en het kruimelt enorm omdat het oud wordt terwijl je het naar je mond brengt.. Gelukkig zijn er ook bakkers die een dikkere en smaakvollere variant brood bakken. Als je die recht uit de oven kunt krijgen, dan is dat zo heerlijk dat je er meteen teveel van koopt om er een  paar uur later achter te komen dat ook dit geluk maar beperkt houdbaar is.

Ook geld en betalen is een verhaal apart hier. Er zijn een aantal dingen die het betalen hier tot een circus van verwarring maken. We kunnen nergens in Iran met een credit card betalen en ook niet pinnen. Dus reizen we rond met een stapel dollars die we stukje bij beetje omwisselen voor Rialen. De inflatie is hoog in Iran en we krijgen een enorme stapel biljetten elke keer als we dollars wisselen. 30.000 Riaal is 2 euro dus je hebt altijd met grote bedragen te maken. Het staat garant voor gehannes met stapels bankbiljetten waar de waarde alleen in een hoekje in Latijnse cijfers opstaat.



Bij de kassa vragen we om de bedragen voor ons op te schrijven. Gelukkig hebben veel mensen een rekenmachine bij de hand want geschreven bedragen in farsi kunnen we nog niet ontcijferen. Het bedrag op het scherm met drie, vier of vijf nullen erachter kan het daadwerkelijke bedrag in Riaal zijn. Maar het kan ook het bedrag in Toma zijn.  1 Toma is 10 Riaal en dus moet je een nul toevoegen bij de prijzen.  Een nul meer of minder dus om de verwarring compleet te maken. De eerste dagen heb je totaal nog geen besef van de waarde van het geld en dus ben je overgeleverd aan de eerlijkheid van de mensen die soms het juiste (?) briefje uit je bundeltje geld trekken.

We hebben ons laten uitnodigen door Aziz die we in Turkije bij toeval leerden kennen. We zijn een dag en een nacht bij hem en zijn goedlachse familie te gast. Hij maakt er een heel relaxte dag van. We worden meegenomen naar mooie plekken in de natuur rondom zijn stad Urmia. Bij de viskwekerij van zijn neef mogen we in de schaduw wat relaxen terwijl Aziz in de weer gaat met een barbecue. We krijgen geroosterde forel met brood en juist het simpele van de maaltijd maakt het gewelidg. Brood, forel, zout , een glas water en een ontspannen sfeer in de schaduw. Meer ingrediënten komen er niet aan te pas.



Met Aziz hebben we ook leuke gesprekken over de verschillen tussen Iran en Nederland. Aziz wil graag op zichzelf wonen, hij is 29 en verdient voor Iraanse begrippen best veel geld. Maar hij zucht dat het echt niet kan in hun cultuur om uit huis te gaan zonder te trouwen. Wij vertellen over ‘op kamers gaan’ en dat je dan leert om je eigen huishouden te regelen.

Een erg smakelijke vergelijking is die tussen de moslimgeestelijken en de katholieken. Als we Aziz vertellen dat de trappisten vlak bij ons huis heel beroemd bier brouwen krijgt hij grote ogen van verbazing omdat geloof en alcohol hier absoluut niet samen gaan. Hij wil ook wel trappist worden in dat geval! Als we hem zeggen dat hij dan niet kan trouwen is zijn verbazing nog groter. De mullah’s (geestelijkleiders) kunnen juist wel met vijf of zes vrouwen trouwen.

Wij kijken onze ogen uit in het huis van Aziz en zijn familie. Het is duidelijk geen arme familie en de huiskamer is enorm. Rondom staan wel zes of zeven banken langs de muren opgesteld. Er staan alleen kleine bijzet tafeltjes. Als we gaan eten wordt er een plastic tafelkleed op het Perzische tapijt uitgespreid. En als we gaan slapen rollen de familieleden op datzelfde Perzische tapijt links en rechts hun dekens uit. Volgens Aziz slaapt 30 % van de Iraniërs graag op de grond. Hoeveel families zo bij elkaar in de huiskamer slapen weten we niet.



De volksaard van de Iraniërs is een vraagstuk waar we ons over blijven verwonderen. Alle bronnen die we erop na hebben geslagen geven hoog op van de vriendelijkheid, behulpzaamheid, beleefdheid en de gastvrijheid van de Iraanse mensen. Dit ervaren wij ook, echt waar, maar we treffen ook heel wat vervelende kanten aan. De Iraniërs die we ontmoeten zijn vaak heel dwingend, dringen voor bij de kassa of negeren je omdat je geen Farsi spreekt. Of ze zijn juist zo nieuwsgierig dat ze je het hemd van het lijf vragen. Soms gaan ze daarin best ver. Impertinente vragen bestaan hier niet. Hoeveel verdien je? Waarom hebben jullie geen kinderen? Wat gaan jullie doen in het internetcafé?

We zoeken ons suf naar een verklaring. Wij zijn andere omgangsnormen gewend vertellen we onszelf. Wij vinden het onbeleefd dat ze voordringen, maar blijkbaar is dat hier gebruikelijk, en zij vinden het bijvoorbeeld onbeleefd om met je rug naar een ouder persoon te gaan zitten. Als je dat niet weet kun je elkaar beledigen zonder dat je er erg in hebt.

Maar sommige mensen gaan echt over onze grenzen heen. In hotels is het personeel  vaak helemaal niet gastvrij en we krijgen regelmatig chagrijnige gebaren en gezichten te zien. In een hotel in Zanjan zijn we heel blij met de douche. Lekkere volle straal, heerlijk na 3 dagen kamperen zonder douche. Maar het water loopt niet weg door het putje en de tijd die de douche nodig heeft om op te warmen is ook de tijd waarin de vloer van de badkamer volloopt. Dus gaan we naar de receptie en met gebaren proberen we duidelijk te maken wat het probleem is. Het gezicht van de receptionist blijft ongeïnteresseerd blanco kijken.  Uiteindelijk tekent Line een ontstoppen en dan zie je het gezicht oplichten. Hij heeft het begrepen. Hij gebaart naar de winkels naast het hotel: daar verkopen ze vast wel ontstoppers!

Maar als tegenhanger is er ook Said die een eettentje heeft. Hij verwelkomt ons en al zijn andere klanten met een grote glimlach. We hebben leuke gesprekjes tussen de gangen door waarin hij vaak smakelijk moet lachen. Hij verkoopt 2 dingen: soep en dolma (in wijnbladeren gerolde rijst) allemaal traditioneel bereid met verse kruiden.  We worden er heel blij van want verder is er vaak alleen köfte en kebab te krijgen. Als we af willen rekenen gebaard Said dat we niet hoeven te betalen. Maar deze truck hebben we inmiddels ook onder de knie. Ta’arof  is een Iraanse beleefdheidsvorm. Soms zeggen mensen bij het afrekenen: het is niets, van geen waarde, betaal maar niet. Als je 3 x aandringt mag je wel betalen, wat vanaf het begin af aan wel de bedoeling was. Een soort vaste rituele dans in beleefdheid. Maar bij Said dringen we wel 6 x aan. We hoeven niet te betalen, hij had veel plezier in onze ontmoeting. Wij ook.

Een lekke band is niet zo erg. Maar het wordt vervelend als het midden in een Iraanse stad gebeurd. Je hebt in no time vijftien Iraanse mannen om je heen die allemaal willen helpen. Goedbedoeld maar het ‘helpen’ neemt zo dwingende vormen aan dat ze dingen uit je handen trekken. En bijvoorbeeld tien keer vragen of je honger hebt. Na tien keer het antwoord ‘nee’ (wij zijn nu even een band aan het plakken en eten is het laatste waar we aan denken) krijg je alsnog een schaaltje abrikozen voorgeschoteld. En, oh wee, als je niet alle abrikozen opeet of meeneemt!

Maarten kent de regel: nooit aan je fiets sleutelen in het gras. Er valt namelijk altijd een moertje of een schroefje en dan zoek je eindeloos in het gras. Maar Maarten weet inmiddels dat de regel nog verder gaat. Als je dan toch in het gras gaat zitten, nooit in een Iraans park. Is je moertje in het gras gevallen dan zijn er verschillende mannen die op hun knieën helpen met zoeken. Er is ook een man die ergens eenzelfde moertje vandaan gaat halen. Als hij terugkomt is het oorspronkelijke moertje gevonden en zit al weer terug op de fiets. Maar de geboden hulp gaat zover dan hij het moertje er wel af wil draaien om zijn eigen moertje te installeren.

Maar Iraanse hulp kan ook praktisch en prettig zijn. Zoals mensen die belangeloos de halve stad met je doorrijden op zoek naar het internet café of hotel waar je naar gevraagd hebt. Langzaam met knipperende lichten rijden ze soms wel een half uur voor je uit in het drukke verkeer. Bij het afscheid bieden ze vaak hun telefoonnummer aan; als we nog hulp nodig hebben kunnen we altijd bellen.

Er zijn tientallen mensen die met ons willen praten overdag. Soms doen we dat, even wat vragen beantwoorden bij het inkopen doen. Geen probleem zelf niet als we met handen en voeten een moeizamere conversatie op moeten zetten. Maar er zijn ook mensen die ons sommeren om te stoppen onderweg. Doen we dat niet, want we zijn net vijf minuten onderweg en we willen nu toch echt verder, dan halen ze ons in met de auto. Weer stoppen weer uitstappen, weer roepen Stop stop! Wij gebaren weer heel vriendelijk: we gaan door! We roepen de Iraanse afscheidsgroet en fietsen door. Sommige mensen houden dit wel vier of vijf keer vol. Als we dan toch stoppen (een beetje ongerust. Is er een probleem misschien? ) en de man begint dan in heel moeizaam Engels het vaste gesprekje wat we al duizend keer gevoerd hebben “Where are you from?” Soms zakt ons dan de moed in de schoenen. Zijn we verplicht een gesprek te voeren alleen omdat een vreemde dat per se wil?

Als je een Iraniër treft die goed Engels kan dan worden het soms hele interessante en leuke gesprekken. We spreken een 28-jarige jongen bij een internet café die ons vertelt dat hij in de gevangenis heeft gezeten voor het verspreiden van opruiende politieke ideeën. Niks bijzonders, zo’n gevangenschap, verzekerd hij ons alsof het standaard bij je studententijd hoort. Hij vertelt ons dat hij heel graag naar Europa wil reizen, wat sowieso een droom is voor veel Iraniërs die we ontmoeten. Maar eerst moeten er nog een paar hordes genomen worden. Hij is nog een jaar bezig met zijn studie en daarna moet hij nog twee jaar in militaire dienst. Dat heeft hij tot nu toe zo lang mogelijk uitgesteld. Maar nu komt hij er niet meer onderuit. De regering heeft de perfecte stok achter de deur. Na zijn diensttijd krijgt hij pas zijn Iraanse paspoort.

Naast dat Iran niet het makkelijkste land is om door te reizen, hebben we ook gewoon links en rechts pech. De onweersbuien nemen soms hele heftige vormen aan. Een wolkbreuk of een mini zandstorm vertragen het fietsen behoorlijk.



Ook hebben we een botsing met elkaar. Maarten staat stil na een tunnel en Line knalt in volle snelheid achter op zijn fiets. Alleen wat blauwe plekken, een verbogen voorvork en een afgebroken voordrager is het gevolg. Na een uur sleutelen langs de kant van de weg en het vinden van een lasser blijkt de schade alsnog mee te vallen. We kunnen verder fietsen. Maar geschrokken zijn we wel en met trillende benen vervloek je even de Iraanse zedenregels waar je elkaar niet eens een stevige knuffel mag geven langs de kant van de weg na zo’n incident.



Na bijna twee weken stappen we met de fietsen op de trein naar Teheran vanaf het stadje Zanjan. We besluiten even als backpackers verder te gaan omdat we moeten wachten op het Turkmeense visum en omdat Iran te groot is om in dertig dagen door te fietsen. We blijven niet in Tehran hangen maar gaan met de bus op en neer naar Esfahan. Een magische stad. Ten tijden van het plaatsen van dit verhaal kan ik je verzekeren dat onze tijd in  Esfahan en Yazd ons beeld van Iran een stuk positiever gekleurd heeft. Maar daarover meer over een paar weken.


Nieuwsgierig naar eerdere belevenissen? Klik hier onder op een van de linkjes

Van Capadocie tot Van | half juli 2011
Istanbul | begin juni 2011
Balkan en Bulgarije | eind mei 2011
Waarin we trouwen, wij langs gaan bij Marco Polo en… | Italie | 12-05-2011
Frisch und Knusprig | half april 2011
Vertrokken | begin april 2011